18 września Burmistrz Miasta Pionki serdecznie zaprasza wszystkich mieszkańców Pionek, w szczególności seniorów, osoby niepełnosprawne, dzieci oraz młodzież do czynnego udziału w festynie „Postaw na rodzinę, łączymy pokolenia” współfinansowanym z budżetu Województwa Mazowieckiego.
Już dziś zapraszamy do wzięcia udziału w:
- konkursie na najlepszą słodkość regionalną „Pionkowiankę”
- konkursie plastycznym „Moje miasto, a w nim…”
- quizie „Ciekawa historia Pionek”.
Regulaminy oraz wszelkie załączniki potrzebne do wzięcia udziału w konkursach znajdują się pod artykułem.
Jak przygotować się do quizu? To takie proste! Wystarczy zapoznać się z informacjami zamieszczonymi w artykule, a następnie zgłosić się do udziału w zabawie podczas festynu.
Więcej informacji dotyczących wydarzenia już niebawem!
Ciekawa historia Pionek
Początek naszego miasta związany jest z powstaniem dwóch młynów: Pianki i Zagożdżon. Wspomniane młyny usytuowane były na rzece Zagożdżonce (wcześniejsze nazwy Czarna, Kocielnica, Mironica). Pierwszy z nich położony był przy Stawie Górnym, drugi zaś na ulicy Zwoleńskiej koło nieistniejącego już Stawu Dolnego. Pierwsza wzmianka o młynach pochodzi z roku 1391. W drugiej połowie XVI w. na terenach wchodzących obecnie w skład miasta powstawały także tartaki. Obie osady wchodziły w skład folwarku królewskiego w Jedlni.
W 1885 roku otworzono nowo powstałą linię kolejową łączącą Radom z Dęblinem, która zdecydowała o przyszłym rozwoju wsi. To właśnie połączenie kolejowe oraz strategiczna lokalizacja miały największy wpływ na podjęte w 1922 roku decyzje dotyczące budowy największej w kraju Państwowej Wytwórni Prochu i Materiałów Kruszących. Dla Ministerstwa Spraw Wojskowych warunki przyrodnicze Zagożdżonu, tj. otulina bagien, stawów, lasów oraz mokradeł stwarzały dogodne warunki obronne na wypadek wojny, ponadto w regionie występował nadmiar rąk do pracy.
W połowie lat 20. XX w. uruchomiono pierwsze wydziały produkcyjne, a w 1927 roku w Wytwórni pracowało już ponad 1 500 osób. Życie społeczne oraz kulturalne zaczęło rozkwitać. W celu zaspokojenia potrzeb mieszkańców PWPiM utworzyła Orkiestrę Dętą i Bibliotekę Zakładową. Wybudowano także kasyno urzędnicze stanowiące kolebkę kultury regionu. To właśnie na jego deskach występowały największe gwiazdy estrady polskiego dwudziestolecia międzywojennego, jak Hanka Ordonówna, czy Mieczysław Fogg.
W 1932 roku osadę Zagożdżon przemianowano na Pionki, a zaledwie 5 lat później Państwowa Wytwórnia Prochu była już jednym z największych w Europie producentów materiałów wybuchowych. Stała się kuźnią kadr dla polskiego przemysłu zbrojeniowego i chemicznego, a także znaczącym miejscem na mapie Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Za sprawą Państwowej Wytwórni Prochu w mieście powstały osiedla mieszkaniowe, placówki usługowo-handlowe, obiekty oświatowe, kulturalne, opieki zdrowotnej, sakralne, sportowe i rekreacyjne. Zlokalizowanie nowoczesnej, dużej wytwórni na terenach słabo zaludnionych, oddalonych od ważnych szlaków drogowych i dużych miast, spowodowało rozwój regionu. Szybko powstająca i ciągle rozbudowywana Wytwórnia, do której przybywali ludzie z całej Polski, przynosząc ze sobą znaczący potencjał intelektualny, demograficzny, a także fachową wiedzę, przyczyniła się do powstania unikalnego społeczeństwa lokalnego, wyróżniającego się dużą inteligencją, wysokimi kwalifikacjami zawodowymi i patriotyzmem.
Wybuch II wojny światowej oraz wkroczenie oddziałów niemieckich do Pionek 8 września 1939 roku zmieniły tętniące życiem Pionki, jak setki innych polskich miast. Okupacja niemiecka przyniosła ogromne żniwo. W 1942 r. na terenach wytwórni (wówczas Pülverfabrik) utworzono obóz pracy przymusowej dla robotników żydowskich. Pionkowianie zsyłani byli na roboty przymusowe do Trzeciej Rzeszy, do więzień i obozów koncentracyjnych. Wielu bohatersko poległo biorąc udział w akcjach dywersyjnych, broniąc ojczyzny. Jak wtedy – 25 lutego 1944 r. kiedy to pod bramą Pülverfabrik podczas przeprowadzonej przez AK nieudanej akcji dywersyjnej poległ członek partyzanckiego oddziału „Orzeł”, a Adaś Guzal ps. „Jarema” został został ranny.
Zaraz po ucieczce Niemców mieszkańcy Pionek przystąpili do odbudowy Wytwórni ograbionej i zdewastowanej wcześniej przez uciekających okupantów. W latach późniejszych, na bazie Państwowej Wytwórni Prochu, została utworzona Wytwórnia Chemiczna Nr 8, przemianowano ją następnie na Zakłady Chemiczne „PRONIT”, później na Zakłady Tworzyw Sztucznych „PRONIT”. Produkcja przemysłowa rosła, oprócz materiałów wybuchowych produkowano wiele artykułów rynkowych. W okresie powojennym Wytwórnia zaliczana była do największych producentów wyrobów i półfabrykatów branży chemicznej w Polsce.
Jednym z największych sukcesów zakładów było rozpoczęcie produkcji polichlorku winylu. Od 1956 r. przez ponad trzy dekady Pronit produkował na masową skalę płyty gramofonowe dla odbiorców w całej Polsce. Pronitowskie winyle tłoczone były dla artystów takich jak Zdzisława Sośnicka, Eleni, Trubadurzy, Czerwone Gitary, Anna German i wielu innych. Tłoczono płyty winylowe na zlecenie największych wydawnictw, w tym dla Poltonu, Polskich Nagranń, Wifonu, czy Tonpressu. Wydawano również płyty pod własną marką – „Pronit”, choć już nie na taką skalę jak w/w wytwórni.
Szczególną datą na kartach historii miasta jest 13 listopada 1954 roku, kiedy to na mocy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 7 października 1954 roku Pionki otrzymały prawa miejskie, co zaowocowało dalszą rozbudową miasta. Utworzono specjalistyczną szkołę przyzakładową szkolącą: tokarzy, frezerów i ślusarzy-mechaników (późn. Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Jędrzeja Śniadeckiego), powołano Zakład Doświadczalny Budowy i Montażu Instalacji Naukowo-Badawczych „Chemimetal” i Zakład Doświadczalny Budowy Aparatury Naukowo-Badawczej „Dozachem”, ukończono przebudowę zbiornika wodnego „Staw Górny”.
30 maja 1974 uchwałą podjętą przez Miejską Radę Narodową wprowadzono herb miasta przedstawiający głowę daniela z porożem z liści dębowych w kształcie wieńca umieszczonym na czerwonej tarczy herbowej oraz umiejscowioną pomiędzy porożami tarczą strzelecką. Jego wygląd nie jest przypadkowy, a ściśle związany z symboliką miasta. Czerwień symbolizuje bowiem dawne dobra królewskie, na terenie których znajdują się współczesne Pionki. Liście dębowe układające się w kształt poroży symbolizują położenie miasta w sercu Puszczy Kozienickiej oraz fakt, że współczesne Pionki powstały z połączenia dwóch osad: Zagożdżona i Pionek. Liście dębu symbolizują patriotyzm i męstwo. Tarcza strzelecka nawiązuje natomiast do bogatej historii Państwowej Wytwórni Prochu zapoczątkowującej rozwój Zagożdżona, a później – Pionek.
Pierwsza połowa lat 90. XX wieku to początek wielkiego kryzysu. Zakłady Tworzyw Sztucznych „PRONIT” utraciły rynki zbytu, zadłużyły się, nie posiadały środków na modernizację, zmniejszały systematycznie produkcję i zatrudnienia, a w 2000 roku ogłosiły upadłość. Ten sam los spotkał drugi, co do wielkości zakład przemysłowy – CHEMOMONTAŻ SA.
Zmiany ustrojowe i gospodarcze końca XX w. drastycznie wpłynęły na stan miasta oraz poziom życia jego mieszkańców. Przez lata sukcesywnie starano się odbudować jego dawną świetność. Dziś, Pionki liczą blisko 17 tys. mieszkańców, dysponują wysokim potencjałem zarówno gospodarczym, jak i ludzkim, a dzięki staraniom władz Pionki stały się jednym z atrakcyjniejszych do inwestowania miejsc w województwie.
Zabytki miasta Pionki
Rezydencja Dyrektora Naczelnego
Pałacyk dyrektora naczelnego Państwowej Wytwórni Prochu doktora inżyniera Jana Prota oraz jego rodziny, wzniesiony został w latach 1925 – 1928. Po wojnie w budynku mieściła się świetlica dziecięca, biblioteka, przedszkole. Obecnie budynek jest własnością Samorządu Województwa Mazowieckiego, w którym mieści się filia radomskiej Biblioteki Pedagogicznej oraz Siedziba Kozienickiego Parku Krajobrazowego.
Pałacyk Dyrektora Technicznego
Budynek, znany jako „dom pod łabędziami” od płaskorzeźby na ścianie frontowej, wybudowany w 1930 roku. Rezydencja dyrektora technicznego Państwowej Wytwórni Prochu inżyniera Stanisława Dunin – Markiewicza. Budynek wzniesiony w stylu nawiązującym do renesansowej willi włoskiej i dworku polskiego. Po wojnie pałacyk był siedzibą przedszkola, szkoły przyzakładowej, komitetu zakładowego PZPR. Po restauracji w latach 1993 – 1994 do 2022 roku mieścił się tam Inspektorat Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Centralne Laboratorium Badawcze
Pałac wybudowany w 1928 roku. Budynek ten to przykład architektury zmodernizowanego klasycyzmu. Laboratorium usytuowane zostało naprzeciw Biur Głównych, na wspólnej osi z Biurami i Kasynem Urzędniczy.
Biuro Główne Wytwórni
Budynek o monumentalnym wyrazie, w stylu zmodernizowanego klasycyzmu zwany Dyrekcją, wzniesiony został w 1928 roku. Na uwagę zasługuje zastosowanie drewniano – szklanych ścianek działowych w korytarzach i między pokojami, pozwalające dyrektorowi na dyskretną kontrolę pracy każdego z działu i pracowników. Dzisiaj budynek do dawnej świetności przywraca prywatny właściciel – Spółka QFG.
Kasyno Urzędnicze
Pionkowska perełka architektoniczna w stylu art deco, wybudowana latach 1928 – 1929. Architektura i plan Kasyna nawiązuje do tradycji palladiańskich. W okresie swojej świetności na deskach sceny Kasyna występowały największe gwiazdy polskiej estrady: Hanka Ordonówna, Jan Kiepura, Mieczysław Fogg czy Adolf Dymsza. Dzięki determinacji Pionkowskiego samorządu i wsparciu środków unijnych, budynek Kasyna został odnowiony i przez dziesięć lat funkcjonował jako Centrum Aktywności Lokalnej, w którym mieści się min. Izba Czarnej Płyty. Obecnie jest to budynek Miejskiego Ośrodka Kultury.
Dworzec Kolejowy
Wzniesiony w 1925 roku, w stylu „dworkowym” z neobarokową fasadą. Jego architektura odpowiadała zapotrzebowaniu ówczesnego Ministerstwa Robót Publicznych, którego celem było podkreślenie polskości kolei żelaznych. Na piętrze w czasach świetności znajdowała się restauracja.
Kasa Chorych
Podobnie jak Dworzec Kolejowych wybudowana w 1925 roku, z użyciem narodowych cech architektury polskiej, z okresu renesansu i baroku. Przez cały czas jest miejscem przeznaczonym dla służby zdrowia.
Hotel „Lampart”
Wybudowany w 1929 roku jako Dom dla Kawalerów. W budynku pomieszczono 34 pokoje jednoosobowe i 4 pokoje dwuosobowe, stołówkę, świetlicę i kuchnię. Architektura hotelu utrzymana w duchu zmodernizowanego klasycyzmu. W czasie wojny budynek zajęty był przez Gestapo, potem adoptowany przez Urząd Bezpieczeństwa, Milicję. Obecnie stanowi siedzibę Urzędu Miasta.
Budynek Poczty i Policji
Wybudowany w 1933 roku w stylu zmodernizowanego klasycyzmu. Obiekt o kształcie budynku gospodarczego uzyskał niebanalny wyraz architektoniczny, nawiązujący do funkcjonalnej i oszczędnej w wyrazie architektury holenderskiej z lat 20 – tych XX wieku. Dziś mieszczą się w nim pawilony usługowe.
Koszary
Budynek z 1933 roku, przeznaczony dla 80 wartowników Straży Bezpieczeństwa i Biura Najmu. Obecnie znajduje się tu Ośrodek Szkolenia Państwowej Straży Pożarnej.
Łaźnia
Łaźnia z 20-metrowym basenem krytym z 1937 roku. Budynek wybudowano we wzmocniony dach na wypadek bombardowań, ze schronami pod niecką basenu, z urządzeniami klimatyzacyjnymi, własnym źródłem energii, z drzwiami gazoszczelnymi, stalowymi. Obok niecki zlokalizowano pomieszczenia szatni, sanitariów, gabinetów oraz specjalną salę wysypaną piaskiem i udekorowaną palmami na spotkania dla kadr Wytwórni wyższego szczebla. W latach 2015 – 2016 nastąpiła gruntowna modernizacja pomieszczeń wewnętrznych wraz z niecką basenu oraz odnowienie elewacji. Pierwotnie budynek pełnił funkcję rekreacyjno-leczniczą na wypadek ataku chemicznego oraz funkcje dezaktywującą i ochroną. Basen nieprzerwanie pełni swą funkcję do dnia dzisiejszego.
Szpital Wojskowy
Modernistyczna budowla wzniesiona w 1937 roku według projektu inżyniera Pawła Bartoszewicza, na zlecenie Ministerstwa Spraw Wojskowych. Na piętrze znajdowała się niewielka sala chirurgiczna, sanitariaty, pomieszczenie dla sióstr i dziesięć podwójnych sal dla chorych. Szpital funkcjonuje do dziś. Obecnie podlega gruntownej modernizacji.
Elektrownia
Symboliczne „serce” Pionek z 1925 roku skąd nastąpił cywilizacyjny rozwój miasta. Stąd popłynął prąd do budowanych fabryk Wytwórni i do oświetlenia kolonii przyzakładowych. Budynek dzieli się funkcjonalnie na cztery części: część biurową z nastawnią i rozdzielnią, halę turbin, z poziomem „0” obsługi turbin, kotłownię z halą kotłów, stację przygotowania wody do kotłów z częścią socjalną dla załogi.
Kościół pod wezwaniem Świętej Barbary
Ponad miastem, od 1934 roku, malowniczo rysuje się wieża niezwykłej budowli, projektu architekta Stefana Szyllera. Jedna z najcenniejszych i najwierniej zachowanych z okresu międzywojennego świątyń w Polsce, wyróżnia się wysoką neobarokową klasą architektoniczną.
Legionówka
W 1934 r. z inicjatywy legionisty Tadeusza Kuczyńskiego podjęto decyzję o budowie domu – schronienia dla legionistów. Państwowa Wytwórnia Prochu przekazała plac, a Tartak Państwowy „Zagożdżon” materiał na budowę. Na czele Komitetu Budowy stanęli: dr inż. Jan Prot (Dyrektor Naczelny PWP, założyciel i prezes Związku Legionistów Polskich Oddział w Pionkach) i płk inż. Jan Maciej Bold. 3.10.1936 r. odbyło się poświęcenie „Domu Legionowego”. Budynek przez 3 lata służył działaczom lewicy niepodległościowej i legionistom. W czasie wojny Niemcy urządzili tu kasyno z restauracją. Do 1949 r. był siedzibą hufca harcerzy. „Legionówka” do dnia dzisiejszego wciąż służy stworzeniom i instytucjom.
M4
Dom Urzędniczy z lat 1923 – 1925 roku budowany dla kadry kierowniczej Wytwórni, na obecnej Centralnej Kolonii. Architektura budynku z I połowy lat 20-tych wyraźnie nawiązuje do modnych wówczas poszukiwań stylu narodowego, do polskiej architektury barokowej.
Publiczna Szkoła Dokształcająca Zawodowo
Budynek Publicznej Szkoły Dokształcającej Zawodowej przy Państwowej Wytwórni Prochu w Pionkach z początków lat 30-tych XX wieku wybudowany przez Państwową Wytwórnię Prochu. Obecnie znajduje się tam Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego przy Alejach Jana Pawła II.
Szkoła Powszechna nr 1
Budynek Publicznej Szkoły Powszechnej nr 1 na Działkach za Torem wybudowany został w końcu lat 30-tych XX wieku na koszt Państwowej Wytwórni Prochu. Obecnie znajduje się tu Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1.
Pomnik ku czci poległych pracowników ”Pronitu”
Pomnik zlokalizowany przy ul. Zakładowej, przy głównej bramie „Pronitu” wybudowano w 1958 r. Na przymocowanej do niego tablicy czytamy, ze stanął tutaj ”Dla wiecznej czci i w hołdzie pracownikom tutejszej Wytwórni, którzy w latach martyrologii narodu polskiego 1939 – 1945 złożyli swe życie na posterunkach pracy, padli w zbrojnej obronie Ojczyzny na wszystkich kontynentach świata, pomordowanych w więzieniach i obozach przez hitlerowskich barbarzyńców lub zaginęli bez wieści, skromną tę tablice dla pamięci pokoleń wmurowali – Pracownicy, Dyrekcja, Organizacje społeczno-polityczne i ZBOWiD”. Pomnik w syntetyczny sposób przybliża wojenną historię Fabryki Prochu (wówczas Pülverfabrik). Wspomina zarówno zamordowanych mieszkańców Pionek przymuszanych podczas okupacji do pracy w zakładzie, jak i żydowskich więźniów funkcjonującego tutaj obozu pracy. Nie zapomina o żołnierzach wszystkich formacji – od WiN, AK, BCH, AL i GL, poprzez walczących na frontach wschodnim i zachodnim II wojny światowej aż po żołnierzy wyklętych. W ramach akcji upamiętniającej 30-lecie (1982-2012) Szczepu Drużyn Środowiskowych „PUSZCZA” ZHP w Pionkach, obok pomnika ustawiono jedną z siedmiu drewnianych tablic edukacyjno-informacyjnych „Wzór patriotyzmu i oddania ukochanej Ojczyźnie”. Ta na ul. Zakładowej 2 wspomina nieudaną niestety akcję dywersyjną na Pülverfabrik Pionki przeprowadzoną przez AK 25 lutego 1944.
